Soft Machine: Canterbury Sound ve Psychedelic Jazz-Rock’ın Mimarları

Soft Machine. Bir Akımın Doğuşu: Kuruluş ve İlk Yıllar

Soft Machine, 1966 yılında İngiltere’nin Canterbury kentinde ortaya çıktı. Bu kent, Canterbury Sahne olarak bilinen progresif rock alt türünün adeta simgesi haline geldi. Orijinal kadrosu şöyleydi:

• Robert Wyatt – davul ve vokal
• Mike Ratledge – klavye
• Kevin Ayers – bas ve vokal
• Daevid Allen – gitar

Başlangıçta gelişen İngiliz psychedelic underground akımıyla ilişkilendirilen grup, Pink Floyd ve The Jimi Hendrix Experience gibi gruplarla sahneyi ve fikirlerini paylaştı (hatta 1968’de Hendrix ile turneye çıktı).

Ancak benzer gruplardan farklı olarak Soft Machine, rock müziğin geleneklerine bağlı kalmadı. Müzikal yolculukları onları sürreal şiir, serbest formlu caz, Dadaist performans ve avangart minimalizmle tanıştırdı ve rock müziği içten dışa yeniden şekillendirdi.

Psychedelic Aşama: The Soft Machine (1968)

Grubun ilk albümü olan The Soft Machine (1968), psychedelia, sürrealizm ve proto-prog denemelerinin birleşiminden oluşuyor. Kevin Ayers’ın bariton sesi ile Robert Wyatt’ın tuhaf vokalleri ve cazımsı davulları, Mike Ratledge’ın fuzz org çılgınlığıyla bir araya geliyor.

Önemli parçalar arasında şunlar yer alır:

• “Hope for Happiness” – Groove ile disonansı birleştirir.
• “Why Am I So Short?” – Kısa, cazımsı bir iç gözlem.
• “We Did It Again” – Krautrock’u önceleyen minimalist, hipnotik bir ilahi.

Eleştirmenler tarafından övgüyle karşılansa da, albümün ticari etkisi mütevazıydı. İç gerilimler Kevin Ayers’ın ayrılmasına yol açarken, Daevid Allen Birleşik Krallık’a giriş yasağı aldı ve daha sonra Canterbury’nin önemli gruplarından biri olan Gong’u kurdu.

Caz Füzyonuna Doğru: Volume Two ve Third (1969–1970)

Soft Machine’in ikinci albümü Volume Two (1969), Wyatt ve Ratledge’ın cazın karmaşıklığını ve kavramsal süitleri benimsediğini gösterdi. Ayrıca, daha sert ve deneysel bir ton getiren basçı Hugh Hopper’ı da tanıttı.

Ardından, avant-prog ve jazz-rock için bir dönüm noktası olan çığır açan çift albüm Third (1970) çıktı.

Third’ün dört yüzünün her biri uzun bir parça içeriyor:

“Facelift” – Psychedelic yoğunluğuyla yakıcı bir canlı kayıt.

“Slightly All the Time” – Pürüzsüz, sofistike bir jazz füzyonu.

“Moon in June” – Wyatt’ın son vokal performansı; tuhaf, duygusal, muhteşem.

“Out-Bloody-Rageous” – Minimalist döngüler, patlayıcı caz doğaçlamalarına yol açıyor.

Third, Miles Davis tarzı elektrikli caz ile İngiliz art-rock duyarlılığını birleştiren, çığır açıcı bir albümdü. Genellikle, şimdiye kadar yapılmış en büyük ve en cesur progresif albümlerden biri olarak övülür.

Dönüşüm ve Ayrılık: Dördüncü, Beşinci ve Ötesi

Üçüncü albümden sonra Robert Wyatt’ın rolü azaldı ve tamamen enstrümantal, ağırlıklı olarak caz eğilimli bir albüm olan Dördüncü (1971) albümünden sonra gruptan ayrıldı. Wyatt, Matching Mole grubunu kurdu ve daha sonra nadir görülen bir duygusal derinlikte solo kariyerine başladı.

Elton Dean (alto saksafon) ve daha sonra Karl Jenkins (klavye, obua) grubun gelişen soundunun merkezinde yer aldı. Fifth (1972), Six (1973) ve Seven (1973) gibi albümler, doğaçlamanın ön plana çıktığı enstrümantal füzyona doğru daha da kaydı.

Beşinci albümde grup, serbest caz ve modal yapılarından etkilenerek vokalleri tamamen terk etti.
Altıncı albüm, caz kimliklerini öne çıkaran bir canlı/stüdyo çift LP’siydi.
Buna karşılık, yedinci albüm, Karl Jenkins’in kompozisyon hakimiyetini gösteren, en rafine füzyon çalışmalarıdır.

Bu zamana kadar Soft Machine artık bir rock grubu değil, rock enstrümanları kullanan bir caz füzyon kolektifi haline gelmişti.

Soft Machine. Son Yıllar ve Kadro Labirenti (1975–1981)

1970’lerin ortalarında, Soft Machine seçkin müzisyenlerin gelip gittiği bir yer haline gelmişti. “Klasik” Canterbury sound’u kaybolmuş, yerini daha sıkı ve daha yumuşak füzyon dokular almıştı. Bu dönemin önemli albümleri şunlardır:

• Bundles (1975) – Gitar virtüözü Allan Holdsworth’un yer aldığı albüm.
• Softs (1976) – Holdsworth’un yerine John Etheridge’in yer aldığı albüm.
• Alive & Well: Recorded in Paris (1978) – Teknik hassasiyetlerinin bir kanıtı olan albüm.

Grup, 1981 yılında resmi olarak dağıldı ve sürekli bir evrim sürecinin bir bölümünü kapattı.

Soft Machine. Yeniden Canlanma ve Yeniden Doğuş: Miras Projeleri

2000’li yıllarda, eski üyeler çeşitli şekillerde grubu yeniden canlandırdılar:

• Soft Machine Legacy (2004 yılında kuruldu) Hugh Hopper, Elton Dean, John Etheridge ve davulcu John Marshall’dan oluşuyordu.
• 2015 yılında grup “Legacy” adını bırakarak orijinal Soft Machine ismine geri döndü.

Modern versiyonu, aşağıdakiler dahil olmak üzere birkaç albüm yayınladı:

• Hidden Details (2018)
• Other Doors (2023)

Bu albümler, grubun temel estetiğini (Canterbury tarzı caz füzyonu) sürdürürken, aynı zamanda orijinal yenilikçilere de saygı duruşunda bulunuyor.

Soft Machine. Miras: Canterbury Sound’un Taslağı

Soft Machine sadece bir müzik grubu değil, bir konsept, bir hareket ve bir metodolojidir. Onlar:

• Gong, Caravan ve Hatfield and the North ile birlikte Canterbury sahnesinin kurulmasına yardımcı oldu.
• Caz füzyonu, progresif rock ve deneysel müzik alanlarında nesiller boyu müzisyenleri etkiledi.
• Ticari tavizlere asla boyun eğmeden, değişime açık bir ruhu korudu.

Müzikleri, uyumsuz görünen disonant serbest caz, tuhaf İngiliz sürrealizmi ve entelektüel prog-rock dünyalarını, sınırları korkusuzca hiçe sayarak birbirine bağlar.

Son Düşünceler: Evrim Olarak Ses

Soft Machine’in yolculuğu, sürekli bir yeniden keşif yolculuğudur. Psychedelic öncülerinden caz simyacılarına kadar, onlarca yıl boyunca modern müziği yeniden şekillendirdiler. Üyeleri değişip sesleri evrimleşirken, özleri aynı kaldı: sanatsal cesaret, entelektüel merak ve müzikal sofistike.

Formüllerin dünyasında, Soft Machine rock müziğin en büyük çözülmemiş denklemlerinden biri olmaya devam ediyor.